Veel gemeenten stellen eisen aan bedrijven die zich binnen de gemeentegrenzen willen vestigen. Zij doen dit vooral door middel van bestemmingsplannen. Op die manier kan de gemeente bijvoorbeeld bepalen kleinschaligere winkels, zoals kledingzaken en schoenenwinkels in het stadscentrum worden gevestigd, terwijl bouwmarkten en grote elektronicazaken aan de rand van de stad verschijnen (branchering). Op grond van vaste rechtspraak is dit toegestaan. Op 13 januari 2016 heeft de Afdeling bestuursrechtspraak echter een uitspraak gedaan op basis waarvan de juridische discussie mogelijk weer volledig losbarst.
Locaties aan de rand van de stad zijn vaak beter bereikbaar dan het stadscentrum. Bovendien is de huur meestal aanmerkelijk lager dan de huur die betaald moet worden voor panden in het stadscentrum. Locaties aan de rand van de stad kunnen een aantrekkelijke vestigingslocatie zijn voor kleinschaligere vormen van detailhanden, omdat zij een concurrentievoordeel kunnen opleveren ten opzichte van de binnenstad.
Het ruimtelijk beleid van veel gemeenten komt er op neer dat grootschalige (volumineuze) detailhandel, zoals meubelzaken, tuincentra en bouwmarkten, aan de rand van de stad kan worden gevestigd. De overige kleinschaligere detailhandel dient dan in de centra te worden gevestigd. Gemeenten leggen dit beleid vast in bestemmingsplannen die de afgelopen jaren regelmatig zijn aangevochten. Meestal gaat het dan om de vraag of het is toegestaan om op deze manier belemmeringen op te werpen voor de vestigingsmogelijkheden van detailhandel. Winkelformules zoals Blokker, Action en Bristol zijn vaak onderwerp van de procedure. Concurrenten verzetten zich tegen de mogelijkheid dat dit soort formules zich aan de randen van de stad mogen vestigen. Of deze formules verzetten zich zelf tegen de onmogelijkheid om zich buiten de centra te vestigen. Vaak wordt een beroep gedaan op de Europese Dienstenrichtlijn.
Op grond van deze Dienstenrichtlijn mogen er geen belemmeringen worden opgeworpen voor de toegang tot of de uitoefening van een dienstenactiviteit. De vraag is of vestigingscriteria voor detailhandelsbedrijven die worden opgenomen in een bestemmingsplan moeten worden aangemerkt als zo’n belemmering. Tot op heden heeft de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State steeds geoordeeld dat de Dienstenrichtlijn niet van toepassing is op ruimtelijke besluitvorming, zoals het vaststellen van een bestemmingsplan. Naar aanleiding van een uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van 13 januari 2016 komt misschien toch verandering in dit oordeel. In deze uitspraak worden namelijk prejudiciële vragen gesteld aan de Europese rechter. Mogelijk komt de Europese rechter tot een ander oordeel dan de Afdeling bestuursrechtspraak tot op heden.
De Afdelingsuitspraak zal er mogelijk toe leiden dat er weer vaker een beroep wordt gedaan op de strijdigheid van planvoorschriften met de Dienstenrichtlijn. Afhankelijk van de uitspraak van de Europese rechter kan dit leiden tot (gedeeltelijke) vernietiging van bestemmingsplannen. In veel gevallen kan een vernietiging worden voorkomen. Ook als de Dienstenrichtlijn van toepassing is mogen er onder strikte voorwaarden belemmeringen worden opgeworpen voor de toegang tot en uitoefening van dienstenactiviteiten. Gedacht kan worden aan de volksgezondheid, de bescherming van het milieu en het stedelijk milieu. In veel gevallen kan worden betoogd dat met brancheringseisen één of meer gronden om uitzondering te maken op de bescherming van de Dienstenrichtlijn aan de orde is. Dit vereist vaak de nodige creativiteit en vooral een goede motivering op basis van goed onderzoek. In eerste instantie kost dat meer tijd en geld, maar als daarmee de vernietiging van een besluit tot vaststelling van een bestemmingsplan kan worden voorkomen zal dat zich zeker terugbetalen.
Wilt u weten welke mogelijkheden er zijn om brancheringsregels op te nemen in bestemmingsplannen? Of hoe de motivering van dergelijke keuzes eruit kan zien? Neem gerust contact op, want Raadsio+ geeft de oplossing.
Martijn van Geilswijk
martijn@raadsio.nl
06 – 24532711